Адказваем на пытанні
ЯК ЗАХОЎВАЦЬ СТАРЫЯ ФАТАГРАФІІ?
Дзякуем за дапамогу ў падрыхтоўке матэрыяла
Фонд Археалогіі Фатаграфіі
Фонд Археалогіі Фатаграфіі
На працягу працы да нас часта звяртаюцца з пытаннем "Як захоўваць старыя фатаграфіі?" Мы аб'ядналi усе парады ў гэты мануал, які базуецца на музейным вопыце захавання архіўных матэрыялаў. Каб зразумець якія крохкія нашыя фотаздымкі, і як захаваць сямейныя фотаархівы.
Якія фатаграфіі знаходзяцца ў хатніх зборах?
У нашых хатніх калекцыях пераважная частка фотаздымкаў – пазітывы і негатывы – датуюцца 20м стагоддзем. Каб ведаць, як ахоўваць старыя фатаграфіі, патрэбны асноўныя веды пра найбольш папулярныя фотатэхнікі.
ЧОРНА-БЕЛЫЯ АДБIТКI
Моцныя. Звычайна акрамя частатковага высерабрэння яны не самазнішчаюцца. Серабро ў рэакцыі з кіслародам дае эфект высерабрэння. Гэты натуральны спосаб старэння, ня трэба спрабаваць пачысціць такія здымкі хатнімі спосабамі – гэта характэрныя рысы старой фатаграфіі.
КАЛЯРОВЫЯ АДБIТКI
Маюць кароткі век, асабліва ў хатніх умовах. Размешчаныя ў фотаальбомах, часта пад плёнкай яны знішчаюцца. Калі каляровыя фатаграфіі пачынаюць мяняць ці губляць колер варта іх адсканаваць і ў прафесійнай фоталабараторыі ці зрабіць лічбавы адбітак.
НЕГАТЫВЫ
У хатніх калекцыях можна знайсці шкляныя негатывы і негатывы на плёнках са штучнага матэрыялу (нітрацэлюлоза, ацэтылюлоза, поліэстэр).
Шкляныя негатывы выкарыстоўваліся з другой паловы 19га стагоддзя да прыкладна другой паловы 20га стагоддзя. Падчас захоўвання такога віду негатываў важна, каб кожная пласціна была запакаваная ў асобны кавалак паперы, найлепш безкіслотнай. Шкляныя негатывы павінны быць перастаўленыя вертыкальна (у малой групе, да 10 штук, іх можна пакласці гарызантальна).
Нітрацэлюлозныя негатывы/нітра выкарыстоўваліся ад пачатку 20га стагоддзя да прыкладна 1950-1955 гадоў. Калі ў вас ёсць даваенныя негатывы, то хутчэй за ўсё яны адносяцца да віду нітра. Гэты від негатыва пасля некалькіх дзясяткаў гадоў раскладаецца. Негатывы, якія ўжо пачалі распадацца, трэба аддзяліць ад іншых, паколькі яны выдзяляюць таксічныя газы.
Ацэтылцэлюлозныя негатывы/ацэтат – пачалі ўжывацца яшчэ ў 30х гадах 20га стагоддзя, але выкарыстоўвацца ў вялікіх маштабах сталі прыкладна з 1950 года. Ацэтылцэлюлозныя негатывы надзейныя, але з цягам часу таксама самазнішчацца. Калі праглядаючы негатывы будзе адчувальны пах воцату, то гэта азначае, што працэс дэградацыі негатываў ужо пачаўся. У такім выпадку неабходна хутка адсканаваць негатыў, запакаваць яго ў паперу і ізаляваць ад іншых негатываў.
ЧОРНА-БЕЛЫЯ АДБIТКI
Моцныя. Звычайна акрамя частатковага высерабрэння яны не самазнішчаюцца. Серабро ў рэакцыі з кіслародам дае эфект высерабрэння. Гэты натуральны спосаб старэння, ня трэба спрабаваць пачысціць такія здымкі хатнімі спосабамі – гэта характэрныя рысы старой фатаграфіі.
КАЛЯРОВЫЯ АДБIТКI
Маюць кароткі век, асабліва ў хатніх умовах. Размешчаныя ў фотаальбомах, часта пад плёнкай яны знішчаюцца. Калі каляровыя фатаграфіі пачынаюць мяняць ці губляць колер варта іх адсканаваць і ў прафесійнай фоталабараторыі ці зрабіць лічбавы адбітак.
НЕГАТЫВЫ
У хатніх калекцыях можна знайсці шкляныя негатывы і негатывы на плёнках са штучнага матэрыялу (нітрацэлюлоза, ацэтылюлоза, поліэстэр).
Шкляныя негатывы выкарыстоўваліся з другой паловы 19га стагоддзя да прыкладна другой паловы 20га стагоддзя. Падчас захоўвання такога віду негатываў важна, каб кожная пласціна была запакаваная ў асобны кавалак паперы, найлепш безкіслотнай. Шкляныя негатывы павінны быць перастаўленыя вертыкальна (у малой групе, да 10 штук, іх можна пакласці гарызантальна).
Нітрацэлюлозныя негатывы/нітра выкарыстоўваліся ад пачатку 20га стагоддзя да прыкладна 1950-1955 гадоў. Калі ў вас ёсць даваенныя негатывы, то хутчэй за ўсё яны адносяцца да віду нітра. Гэты від негатыва пасля некалькіх дзясяткаў гадоў раскладаецца. Негатывы, якія ўжо пачалі распадацца, трэба аддзяліць ад іншых, паколькі яны выдзяляюць таксічныя газы.
Ацэтылцэлюлозныя негатывы/ацэтат – пачалі ўжывацца яшчэ ў 30х гадах 20га стагоддзя, але выкарыстоўвацца ў вялікіх маштабах сталі прыкладна з 1950 года. Ацэтылцэлюлозныя негатывы надзейныя, але з цягам часу таксама самазнішчацца. Калі праглядаючы негатывы будзе адчувальны пах воцату, то гэта азначае, што працэс дэградацыі негатываў ужо пачаўся. У такім выпадку неабходна хутка адсканаваць негатыў, запакаваць яго ў паперу і ізаляваць ад іншых негатываў.
Вельмі важна ўтрыманне стабільнасці тэмпературы і вільготнасці. Галоўны прынцып гучыць так — чым у месцы захоўвання халадней, тым даўжэй захаваюцца фатаграфіі.
Тэмпература. Умовы захоўвання
У хатніх умовах цяжка мець кліматызаваныя сховішча, гэта вельмі дорага і вымагае шмат працы. Аднак варта паклапаціцца, каб месца, дзе захоўваецца калекцыя, было дастаткова цямнае, з добрай вентыляцыяй, сухое, каб у ім не вагалася тэмпература. Нельга захоўваць калекцыю ў падвале, ці на даху.
Важным з'яўляецца, каб тэмпература не перавышала 20℃, а вільготнасць была на сталым узроуні – ад 30 да 50%. Аптымальная тэмпература, магчымая для дасягнення ў хатніх умовах – 18℃, вільготнасць – 40%. Ваганні не павінны перакрочваць паказчыкі тэмпературы +/- 2, вільготнасці – +/- 5%
Калі ў калекцыі ёсць каляровыя фатаграфіі і паляроіды, то варта задумацца над захаваннем іх ва ўстанове, якая мае сховішча з ахалоджваннем. Каляровыя фатаграфіі павінны захоўвацца ў тэмпературы каля 0, ці прынамсі ніжэй 12℃
Калі ў калекцыі ёсць нітрацэлюлозныя негатывы, то неабходна іх захоўваць у халадзільніку, аднак для гэтага патрэбная адмысловая ўпакоўка і асобнае абсталяванне. Запакоўваць трэба пад кантролем кансерватара ці падрыхтаванага архіўнага працаўніка.
Важным з'яўляецца, каб тэмпература не перавышала 20℃, а вільготнасць была на сталым узроуні – ад 30 да 50%. Аптымальная тэмпература, магчымая для дасягнення ў хатніх умовах – 18℃, вільготнасць – 40%. Ваганні не павінны перакрочваць паказчыкі тэмпературы +/- 2, вільготнасці – +/- 5%
Калі ў калекцыі ёсць каляровыя фатаграфіі і паляроіды, то варта задумацца над захаваннем іх ва ўстанове, якая мае сховішча з ахалоджваннем. Каляровыя фатаграфіі павінны захоўвацца ў тэмпературы каля 0, ці прынамсі ніжэй 12℃
Калі ў калекцыі ёсць нітрацэлюлозныя негатывы, то неабходна іх захоўваць у халадзільніку, аднак для гэтага патрэбная адмысловая ўпакоўка і асобнае абсталяванне. Запакоўваць трэба пад кантролем кансерватара ці падрыхтаванага архіўнага працаўніка.
Абмяжоўвайце ваганні тэмпературы
Фатаграфіі дрэнна ўспрымаюць цяпло, вільгаць, ваганні тэмпературы.
Таму фатаграфіі нельга трымаць – на вакне ці побач з каларыферам; у вільготным падвале; на даху; месцах, на якія падае сонечнае святло.
Таму фатаграфіі нельга трымаць – на вакне ці побач з каларыферам; у вільготным падвале; на даху; месцах, на якія падае сонечнае святло.
Толькi чыстымі рукамі
Пот і тлушч, якія знаходзяцца на нашых руках, пераносяцца на фатаграфіі, знішчаючы іх.
Сляды пальцаў цяжка выдаліць, а часам яны могуць стаць прычынай страты колеру. Асабліва да старых ці знішчаных фотаздымкаў варта дакранацца ў баваўняных пальчатках.
Сляды пальцаў цяжка выдаліць, а часам яны могуць стаць прычынай страты колеру. Асабліва да старых ці знішчаных фотаздымкаў варта дакранацца ў баваўняных пальчатках.
Прыбіраем лішняе і каталагізуем
Нельга пісаць на фатаграфіях ручкамі, выкарыстоўваем для подпісаў толькі алоўкі!
Нельга клеіць фатаграфіі скотчам (іншымі клейкімі стужкамі). Калі фатаграфія парваная, то варта занесці яе да спецыяліста. Рэстаўрацыя не заўсёды бывае дарагой.
Нельга клеіць фатаграфіі скотчам (іншымі клейкімі стужкамі). Калі фатаграфія парваная, то варта занесці яе да спецыяліста. Рэстаўрацыя не заўсёды бывае дарагой.
Каляровыя і чорна-белыя здымкі рэагуюць на дзённае святло, асабліва на ўльтрафіялетавыя прамяні. Не трэба іх вешаць, напрыклад, на сцяне, на якую днём падае сонечнае святло, побач з лямпамі ці вакном. Шаф з фотаархівам павінен знаходзіцца ў памяшканні дзе няма доступу дзённага святла. Калі ў калекцыі толькі адзін экзэмпляр 19га стагоддзя, то варта адмовіцца ад вывешвання іх на сцяне. Замест арыгінала вывешваем добра зробленую рэпрадукцыю.
Выбар матэрыялаў для архіўнага захоўвання
Фатаграфіі захоўвайце ў вокладках зробленых са спецыяльнай безкіслотнай паперы, ці ў вокладках, зробленых з поліэстаравых ці поліэтыленавых матэрыялаў (павінен быць сертыфікат РАТ). Кожны з гэтых спосабаў мае свае станоўчыя і адмоўныя бакі, таму таксама цяжка адназначна рэкамендаваць канкрэтны матэрыял. Кожны пазітыў павінен быць запакаваны асобна.
Пазітывы можна запакоўваць трыма спосабамі. Кожны пазітыў павінен быць запакаваны асобна.
Папера – у выгляду вокладкі, падыдзе ў выпадку невялікага фармату. Павінен быць сертыфікат РАТ – гэта папера з рэзервовай шчолачнасцю, якая тармазіць працэс акіслення. Гэта традыцыйны, недарагі, дастаткова бяспечны спосаб захоўвання. Але запакаваныя фатаграфіі не бачныя карыстальнікам, таму на вокладцы алоўкам трэба запісаць галоўную інфармацыю пра фатаграфію, такую як: аўтар, назва, дата, парадкавы нумар. Дзякуючы гэтаму пошук будзе прасцейшым.
Поліэстар – трэба выкарыстоўваць гэтак званыя Melinex ці Mylar. Гэты від упакоўкі зручны ў тых выпадках, калі фатаграфіі часта паказваюцца, ці калі нам патрэбны лёгкі доступ да інфармацыі. На такой вокладцы інфармацыю можна напісаць спецыяльным маркерам (безалкагольным, перманентным).
Паспарту – найбольш адпаведны і бяспечны спосаб захоўвання фотаздымкаў (асабліва мастацкіх), якія часта выкарыстоўваюцца ў музеях. Дзякуючы яму да фатаграфіі не дакранаюцца рукамі, можна захоўваць розныя фарматы ў каробках аднаго памеру. Фатаграфіі ў такіх аправах адразу гатовыя для выставаў. Гэта дарагі спосаб, які вымае працы спецыяліста і займае шмат месца. Варта выкарыстаць паспарту прынамсі для самых каштоўных аб'ектаў калекцыі.
Пазітывы можна запакоўваць трыма спосабамі. Кожны пазітыў павінен быць запакаваны асобна.
Папера – у выгляду вокладкі, падыдзе ў выпадку невялікага фармату. Павінен быць сертыфікат РАТ – гэта папера з рэзервовай шчолачнасцю, якая тармазіць працэс акіслення. Гэта традыцыйны, недарагі, дастаткова бяспечны спосаб захоўвання. Але запакаваныя фатаграфіі не бачныя карыстальнікам, таму на вокладцы алоўкам трэба запісаць галоўную інфармацыю пра фатаграфію, такую як: аўтар, назва, дата, парадкавы нумар. Дзякуючы гэтаму пошук будзе прасцейшым.
Поліэстар – трэба выкарыстоўваць гэтак званыя Melinex ці Mylar. Гэты від упакоўкі зручны ў тых выпадках, калі фатаграфіі часта паказваюцца, ці калі нам патрэбны лёгкі доступ да інфармацыі. На такой вокладцы інфармацыю можна напісаць спецыяльным маркерам (безалкагольным, перманентным).
Паспарту – найбольш адпаведны і бяспечны спосаб захоўвання фотаздымкаў (асабліва мастацкіх), якія часта выкарыстоўваюцца ў музеях. Дзякуючы яму да фатаграфіі не дакранаюцца рукамі, можна захоўваць розныя фарматы ў каробках аднаго памеру. Фатаграфіі ў такіх аправах адразу гатовыя для выставаў. Гэта дарагі спосаб, які вымае працы спецыяліста і займае шмат месца. Варта выкарыстаць паспарту прынамсі для самых каштоўных аб'ектаў калекцыі.
Нельга захоўваць фатаграфіі ў драўлянай мэблі, асабліва з фанеры ДСП. Фатаграфіі павінны захоўвацца ў металічных шафах, пафарбаваных парашковай фарбай (паводле архіўных стандартаў). У эканамічнай версіі каробкі з фатаграфіямі можна змясціць на металічным стэлажы складскога тыпу і закрыць іх «шторкамі» з чорнага матэрыялу, які не прапускае святло. Важна, каб у памяшканнях, дзе захоўваецца калекцыя, не выкарыстоўваліся матэрыялы, у якіх ёсць арганічныя растваральнікі (напрыклад, алейная фарба, нітра лак, алкідная фарба).
Упакоўка для хатняга прагляду
Ёсць некалькі відаў каробак, прыдатных для захоўвання:
- з роўнага кардону з баваўнянага валакна. Іх галоўны плюс – гэта бяспечны матэрыял і нізкая цана. На жаль, іх нязручна адкрываць;
- каробкі з роўнага кардону з металічнымі элементамі – іх выпускаюць у ЗША, але даступныя ў Германіі;
- каробкі з бескіслотнага гафрыраванага кардону. Яны лёгкія, іх зручна адкрываць, цвёрдыя, але даражэйшыя, чым каробкі з роўнага кардону. Іх трэба замаўляць у Германіі ці Нідэрландах;
- пераплётныя каробкі – робяцца на заказ, найчасцей кансерватарамі буйных музеяў ці бібліятэк. Яны павінны быць зробленыя з кіслотнага кардону, склееныя адпаведным клеем (нельга, каб гэта быў таксічны клей), аформленыя палатном. Гэта вельмі добрыя каробкі, але дарагія і цяжкія. Калі для іх вытворчасці выкарыстаны неадпаведны клей, то яны могуць быць нават шкоднымі для фатаграфіі. Іх можна замовіць за мяжой, напрыклад, у Францыі.
Калі ў вас ёсць старыя фотаальбомы, то не трэба выразаць, ці самастойна адклейваць фатаграфіі. Каб абмежаваць знішчэнне фотаздымкаў у альбоме можна кожную старонку альбома перакласці аркушамі (бескіслотнай баваўнянай паперы). Кожны альбом трэба схаваць у асобную каробку. Замаўляючы такую каробку трэба памятаць, што яе памеры павінны быць большыя з кожнага боку прыкладна на сантыметр, каб альбом можна было свабодна класці і вымаць.
Фотаздымкі што ляжаць асобна спакуйце ў новы фотаальбом. Але нельга ўкладваць фатаграфіі ў альбом з магнітнымі клейкімі старонкамі, або з пластыкавымі кішэнямі. Трэба выбіраць класічныя фотаальбомы прафесійнай фірмы.
- з роўнага кардону з баваўнянага валакна. Іх галоўны плюс – гэта бяспечны матэрыял і нізкая цана. На жаль, іх нязручна адкрываць;
- каробкі з роўнага кардону з металічнымі элементамі – іх выпускаюць у ЗША, але даступныя ў Германіі;
- каробкі з бескіслотнага гафрыраванага кардону. Яны лёгкія, іх зручна адкрываць, цвёрдыя, але даражэйшыя, чым каробкі з роўнага кардону. Іх трэба замаўляць у Германіі ці Нідэрландах;
- пераплётныя каробкі – робяцца на заказ, найчасцей кансерватарамі буйных музеяў ці бібліятэк. Яны павінны быць зробленыя з кіслотнага кардону, склееныя адпаведным клеем (нельга, каб гэта быў таксічны клей), аформленыя палатном. Гэта вельмі добрыя каробкі, але дарагія і цяжкія. Калі для іх вытворчасці выкарыстаны неадпаведны клей, то яны могуць быць нават шкоднымі для фатаграфіі. Іх можна замовіць за мяжой, напрыклад, у Францыі.
Калі ў вас ёсць старыя фотаальбомы, то не трэба выразаць, ці самастойна адклейваць фатаграфіі. Каб абмежаваць знішчэнне фотаздымкаў у альбоме можна кожную старонку альбома перакласці аркушамі (бескіслотнай баваўнянай паперы). Кожны альбом трэба схаваць у асобную каробку. Замаўляючы такую каробку трэба памятаць, што яе памеры павінны быць большыя з кожнага боку прыкладна на сантыметр, каб альбом можна было свабодна класці і вымаць.
Фотаздымкі што ляжаць асобна спакуйце ў новы фотаальбом. Але нельга ўкладваць фатаграфіі ў альбом з магнітнымі клейкімі старонкамі, або з пластыкавымі кішэнямі. Трэба выбіраць класічныя фотаальбомы прафесійнай фірмы.
Усе матэрыялы для пакавання фотаздымкаў неабходна купляць у фірмах, якія займаюцца пастаўкай ці вытворчасцю архіўных матэрыялаў. Прыдатныя спасылкі:
www.beskidplus.pl – польская фірма, якая прапануе шырокі выбар папяровых матэрыялаў для захоўвання.
www.secol.co.uk – брытанская фірма, якая выпускае поліэстаравыя вокладкі высокай якасці.
www.monochrom.com – нямецкая фірма, якая мае шырокі выбар матэрыялаў для архіўнага захоўвання, зручныя клясеры для негатываў, этыкеткі, безалкагольныя маркеры.
www.ramer.by – беларуская кампанія, якая можа надрукаваць копіі каштоўных фотаздымкаў па стандарце Fine Art. Тэрмін захоўвання такіх адбіткаў 250+ гадоў.
Увага! Калі вы з'яўляецеся прадстаўніком кампаніі якая займаецца пастаўкай матэрыялаў для архіўнага захоўвання напішыце нам info@veha.by, дабавім вашыя кантакты ў артыкул.
www.beskidplus.pl – польская фірма, якая прапануе шырокі выбар папяровых матэрыялаў для захоўвання.
www.secol.co.uk – брытанская фірма, якая выпускае поліэстаравыя вокладкі высокай якасці.
www.monochrom.com – нямецкая фірма, якая мае шырокі выбар матэрыялаў для архіўнага захоўвання, зручныя клясеры для негатываў, этыкеткі, безалкагольныя маркеры.
www.ramer.by – беларуская кампанія, якая можа надрукаваць копіі каштоўных фотаздымкаў па стандарце Fine Art. Тэрмін захоўвання такіх адбіткаў 250+ гадоў.
Увага! Калі вы з'яўляецеся прадстаўніком кампаніі якая займаецца пастаўкай матэрыялаў для архіўнага захоўвання напішыце нам info@veha.by, дабавім вашыя кантакты ў артыкул.